Kontakt : +48 577 742 274

Prawo dochodzenia sprawiedliwości poprzez stwierdzenie przez sąd nieważności orzeczeń wydawanych w latach 1944-1989 przez organy ścigania, aparat bezpieczeństwa i sąd, w sprawach opozycji antykomunistycznej, nie ogranicza się jedynie do spraw, w których zapadł wyrok. Ustawa lutowa stanowi, iż poza wyrokami - czyli orzeczeniami zarezerwowanymi tylko dla sądów, uznaje się za nieważne również orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania. Organami ścigania będą np. prokuratorzy. Zapis ten otwiera drogę do stwierdzenia nieważności w sprawie, w której nie doszło do skierowania do sądu aktu oskarżenia, bądź w której po przeniesieniu postępowania na etap procesu sądowego, postępowanie to zostało umorzone.

Przykładowym orzeczeniem organu ścigania, które może być podstawą wszczęcia postępowania, jest postanowienie o zatrzymaniu lub tymczasowym aresztowaniu. Zatrzymanie to faktyczne pozbawienie wolności celem dokonania dalszych czynności w śledztwie lub procesie. Często wiąże się ono z następującym po nim tymczasowym aresztowaniem, które jest środkiem zapobiegawczym stosowanym w trakcie śledztwa oraz w trakcie procesu przed sądem. Tymczasowe aresztowania (dziś należące wyłącznie do sądu) w przeszłości stosowane były na podstawie postanowienia prokuratora. Informacje o nim odnajdziemy w aktach śledztwa bądź w aktach procesu karnego i możemy domagać się na ich podstawie zadośćuczynienia za pozbawienie wolności i krzywdy z nim związane oraz odszkodowania np. za utracony zarobek bądź inne majątkowe szkody powstałe na skutek stosowania tego środka. Powszechnym było, iż w trakcie tymczasowego aresztowania bądź zatrzymania, podejrzani poddawani byli poniżającemu lub nieludzkiemu traktowaniu, które wypełniało znamiona tortur.

Innym niewystępującym obecnie orzeczeniem, które nie jest wyrokiem, a wiąże się z formą represji za działalność niepodległościową, były orzeczenia kolegiów do spraw wykroczeń. Karały one np. uczestników protestów opozycyjnych. Orzeczenia najczęściej dotyczyły konieczności zapłaty grzywny. Te rozstrzygnięcia również uznać należy za wydane przez organy pozasądowe w rozumieniu art. 1 tzw. ustawy lutowej i uprawniające do dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia. 

Poza powyższymi przypadkami ustawodawca wyszczególnia również osoby, które w okresie od dnia 1 listopada 1982 r. do dnia 28 lutego 1983 r. pełniły czynną służbę wojskową, do której odbycia została powołane za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Również takie osoby mogą ubiegać się o odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.

Szczególnym przykładem roszczenia o zadośćuczynienie za represje w PRL jest to przysługujące dziecku przebywającemu wraz z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia oraz przysługujące dziecku, którego matka przebywała w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia w trakcie ciąży. Warunkiem uprawniającym do dochodzenia roszczenia jest uprzednie stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego wobec matki. To znaczy, że najpierw należy stwierdzić, iż matka przebywała w więzieniu za czyn związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, a następnie wykazać iż w więzieniu przebywała wraz z dzieckiem, które dochodzi roszczenia, bądź też była w ciąży w trakcie odbywania kary/przebywania w odosobnieniu.

Artykuły z tej kategorii